20.09.1999.

PRO ET CONTRA
Prof. dr Ranko Petkovic

CRNA GORA I SRBIJA:
FEDERACIJA, KONFEDERACIJA ILI DEZINTEGRACIJA

Da li ce se proces dezintegracije bivse Jugoslavije, koja je u svom sastavu imala sest republika, nastaviti proglasavanjem nezavisnosti Crne Gore i svodjenjem sadasnje SR Jugoslavije na samo jednu clanicu - Srbiju?

U ovom casu, na to pitanje se jos ne moze dati pouzdan odgovor, jer zavisi od daljeg razvoja politickih prilika u Srbiji i od ishoda referenduma o nezavisnosti Crne Gore, ukoliko bi bio zakazan. 

Kriza u odnosima Crne Gore i Srbije pocela je da uzima maha posle izborne pobede Demokratske partije socijalista (DPS) na celu sa Milom Djukanovicem u Crnoj Gori. Prema nepisanom, ali politicki utvrdjenom dzentlmenskom sporazumu, mandat za sastav Savezne vlade u Beogradu trebalo je da bude poveren predstavniku vodece crnogorske partije DPS, buduci da se na funkciji predsednika Republike nalazi predstavnik Srbije. To se nije dogodilo. Prenebregavajuci taj dzentlmenski sporazum, prema kome vladajuce politicke grupacije u Srbiji i Crnoj Gori odredjuju licnosti za predsednika Republike i predsednika Savezne vlade, Savezna skupstina je u skladu sa svojim ustavnim ovlascenjima, za predsednika Savezne vlade imenovala Momira Bulatovica, predsednika Socijalisticke narodne partije (SNP), koja je izgubila na izborima u Crnoj Gori.

Na spisku optuzbi koje su iz Podgorice pocele da bivaju upucivane na adresu vlasti u Beogradu posebno su bile prisutne sledece:

- da neupucivanje poziva predsedniku Crne Gore Milu Djukanovicu za ucesce na sastancima Vrhovnog saveta odbrane, narocito u doba agresije NATO-a na Jugoslaviju, predstavlja nedopustivu diskriminaciju jedne od dveju clanica jugoslovenske federacije;

- da uklanjanje svih pristalica DPS sa funkcija u saveznoj administraciji i njihovo zaamenjivanje pristalicama SNP-a onemogucava ostvarivanje ustavnih nadleznosti Crne Gore u funkcionisanju zajednicke drzave;

- da vlasti u Beogradu razlicitim merama politickog, ekonomskog i vojnog pritiska imaju nameru da izazovu krvoprolice u Crnoj Gori i sruse njenu legalno izabranu vlast;

- da Crna Gora, opredeljena za demokratske reforme i ukljucivanje u evroatlantske institucije, nece da deli sudbinu Srbije, koja je zahvaljujci politici rezima dospela u totalnu izolaciju.

Medju optuzbama Beograda na adresu vlasti u Crnoj Gori ponajcesce se mogu susresti ove:

- da se vlast u Crnoj Gori nalazi u rukama kriminalaca koji vode racuna samo o svom licnom bogacenju i koji su cvrsto povezani sa italijanskom i albanskom mafijom;

- da vlasti u Crnoj Gori nastoje da je odvoje od Srbije, sa kojom je ona istorijski i sudbinski, etnicki i egzistencijalno cvrsto povezana i time da sruse SR Jugoslaviju, dovrsavajuci posao koji su 1991. zapocele Slovenija i Hrvatska;

- da su vlasti u Crnoj Gori slepi izvrsilac naloga SAD i drugih velikih zapadnih sila u njihovoj permanentnoj agresiji na srpski narod i SR Jugoslaviju.

U medjuvremenu, crnogorska vlada uputila je srpskoj vladi i saveznim organima Platformu za redefinisanje odnosa u jugoslovenskoj federaciji, koja podrazumeva promenu postojeceg Ustava (iz 1992. godine), jacanje suverenosti republika, fakticko pretvaranje federacije u konfederaciju, odnosno savez drzava. Moze se pretpostaviti da je ovaj predlog neprihvaljiv za Beograd, premda se o njemu jos nije eksplicitno izjasnio.

Iza svega toga stoji "pretnja" o raspisivanju referenduma o nezavisnosti Crne Gore, na ciji bi ishod uticali, s jedne strane, duboke istorijske i civilizacijske veze srpskog i crnogorskog naroda, a s druge strane mogucnost naroda Crne Gore da izadje iz mejunarodne izolacije i dobije podrsku za ukljucivanje u Evropu.

Vodece zapadne sile, medjutim, ne podrzavaju izdvajanje Crne Gore iz SR Jugoslavije, protiveci se daljoj atomizaciji razdrobljenog balkanskog geopolitickog prostora i polazeci od toga da ona, u sprezi sa srpskom opozicijom, ostajuci u sastavu jugoslovenske federacije moze vise da doprinese rusenju rezima u Beogradu.

Kljuc za razumevanje komplikovanih odnosa u jugoslovenskoj federaciji, nezavisno do sadasnjih krupnih politickih i drugih kontroverzi na relaciji Podgorica-Beograd, jeste u sagledavanju jedne simetrije i jedne asimetrije u odnosima Srbije i Crne Gore. Simetrija je u punoj drzavnoj jednakopravnosti Srbije i Crne Gore, koje su stekle nezavisnost jos na Berlinskom kongresu 1878., sto kategoricki namece puni paritet u njihovim medjusobnim odnosima. Asimetrija je u njihovoj faktickoj participaciji u zajednickoj drzavi, buduci da na Srbiju otpada 94% stanovnistva, a na Crnu Goru 6%, sto znatno otezava uspostavljanje punog pariteta medju njima.

Da bi takva dvoclana federacija mogla da funkcionise potreban je maksimum tolerancije i razumevanja i sa jedne i sa druge strane.